سلطانی: هیچ طرحی در دو سال اخیر بهدلیل کمبود بودجه رد نشده است
نشست تخصصی «تبیین مأموریتها و حمایتهای بنیاد ملی علم ایران» با حضور دکتر علیمحمد سلطانی، رئیس بنیاد ملی علم ایران، و جمعی از اعضای هیئتعلمی، پژوهشگران پسادکتری و دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.
فرنا- رسانه و مرکز ترویج علم دانشگاه فردوسی مشهد: در این نشست که با هدف معرفی ساختار حمایتی بنیاد و تبیین سیاستهای جدید در حوزه پژوهشهای دانشگاهی و بینالمللی برگزار گردید، رئیس بنیاد ملی علم به تشریح سه مأموریت اصلی بنیاد، مدلهای حمایت از پژوهشگران، سازوکار داوری و روندهای جدید در سیاست پژوهش کشور پرداخت.
دکتر سلطانی در آغاز سخنان خود با اشاره به اینکه بنیاد ملی علم ایران همانند نهادهای مشابه جهانی مأموریت خود را حمایت از پژوهش تعریف کرده است، گفت بنیاد ملی علم ایران سه مأموریت اساسی دارد: نخست، حمایت از توسعه و مرجعیت علمی کشور؛ دوم، ارائه راهکار برای مسائل ملی و منطقهای؛ و سوم، ترویج علم و ارتقای فهم عمومی از علم.
او در توضیح مأموریت نخست گفت حمایت از پژوهشهای مرز دانش، پژوهشهای بنیادی و طرحهایی که به گسترش مرجعیت علمی ایران کمک میکند، از اولویتهای بنیاد است و در این زمینه، همکاریهای بینالمللی و توسعه ارتباطات علمی جهانی نقشی کلیدی دارد.
درخصوص مأموریت دوم، رئیس بنیاد ملی علم تأکید کرد که ما معتقدیم پژوهش بهتنهایی نمیتواند مسئلهای را حل کند؛ وظیفه پژوهش ارائه راهکار است. نتیجهی پژوهش باید به جامعه، صنعت یا دولت منتقل شود تا در نهایت مسئله حل شود. از همین رو، طرحها باید به اجزای کوچکتر شکسته شوند تا اعضای هیئتعلمی بتوانند بخشهای مختلف آن را انجام دهند و در نهایت نتایج یکپارچه منجر به راهکار واقعی شود.
او درباره مأموریت سوم گفت ترویج علم، به معنای بیان مفاهیم علمی به زبان ساده برای مردم است تا علم در زندگی روزمره آنان به کار گرفته شود. این امر سابقهای دیرینه در فرهنگ علمی و دینی ما دارد و یکی از وظایف ذاتی دانشگاهها و استادان است.
سلطانی با معرفی ساختار حمایتی بنیاد افزود ما دو قالب اصلی حمایت داریم: طرحهای مستمر و طرحهای فراخوانی. در طرحهای مستمر، اعضای هیئتعلمی میتوانند در هر زمان از سال، در هر حوزهای، طرح خود را ارسال کنند. مخاطبان این طرحها استادان دانشگاه، دانشجویان دکتری و پژوهشگران پسادکتری هستند.
وی توضیح داد در طرحهای پسادکتری، یک استاد دانشیار به بالا به همراه یک فارغالتحصیل دکتری که مدت کوتاهی از فارغالتحصیلیاش گذشته، طرح مشترک ارائه میکنند. همچنین رسالههای دکتری نیز تحت حمایت بنیاد قرار دارند. علاوه بر این، بنیاد از استادان برجسته کشور در قالب اعطای کرسیهای پژوهشی و گرنتهای ویژه حمایت میکند. کرسی به اساتیدی اختصاص دارد که از نظر علمی جزو برترین افراد کشور در حوزه تخصصی خود هستند.
وی همچنین به طرحهای فراخوانی اشاره کرد و گفت در این نوع، بنیاد در بازههای زمانی مشخص موضوعات اولویتدار را اعلام میکند و استادان در مدت دو تا سه ماه میتوانند طرحهای خود را بر آن اساس ارسال کنند. در حال حاضر، حدود ۸۰ درصد حمایتها از مسیر فراخوانها و ۲۰ درصد از طرحهای مستمر انجام میشود.
رئیس بنیاد ملی علم با تأکید بر اینکه داوری طرحها در بنیاد، کاملاً علمی و مبتنی بر ارزیابی جامعه دانشگاهی است، اظهار داشت ما یک نهاد اداری صرف نیستیم که کارمندان درباره طرحها تصمیم بگیرند. در حال حاضر، حدود ۷۰۰۰ نفر از اعضای هیئتعلمی سراسر کشور در فرآیند داوری طرحها مشارکت دارند و تصمیمگیریها در قالب کارگروههای تخصصی انجام میشود.
وی افزود میانگین زمان بررسی و تعیین تکلیف طرحها در سال ۱۴۰۳ حدود ۷۳ روز تا ارزیابی اولیه و ۹۰ روز تا تصویب نهایی است، که نسبت به سالهای قبل روندی کاهشی دارد. در سال ۱۴۰۲ میانگین ۱۰۸ روز و در سال ۱۴۰۱ بیش از ۱۳۰ روز بوده است. هدف ما کاهش این زمان در طرحهای داخلی است، هرچند برخی فراخوانهای بینالمللی ذاتاً به بیش از ۶ ماه زمان نیاز دارند.
سلطانی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به وضعیت بودجه و نرخ پذیرش طرحها گفت خوشبختانه طی دو سال اخیر، بودجه بنیاد ملی علم ایران رشد چشمگیری داشته است و در همین مدت هیچ طرحی بهدلیل کمبود بودجه رد نشده است. در سال ۱۴۰۳ نرخ پذیرش طرحها ۳۳ درصد و میانگین بلندمدت حدود ۳۸ درصد بوده است. سال گذشته نیز بیش از ۴۲۸ میلیارد تومان طرح مصوب داشتیم.
وی افزود سقف حمایت از طرحهای عادی ۳۰۰ میلیون تومان است، و اگر همکاری بینالمللی وجود داشته باشد تا ۱۲۰ میلیون تومان دیگر اضافه میشود. در برخی فراخوانهای ویژه نیز میزان حمایت تا سقف ۶ میلیارد تومان قابل افزایش است.
رئیس بنیاد ملی علم ایران به حمایت از پژوهشگران جوان اشاره کرد و گفت در سال ۱۴۰۳، ۳۵۸ رساله دکتری و ۴۲۶ طرح پسادکتری مورد حمایت قرار گرفت. برای هر طرح رساله دکتری مبلغ ۲۸۸ میلیون تومان در دو سال پرداخت میشود و ۶۰ میلیون تومان گرنت نیز در اختیار استاد قرار میگیرد. در طرحهای پسادکتری نیز از امسال امکان تمدید سال دوم فراهم شده است. مجموع حمایت شامل ۲۸۸ میلیون تومان برای پژوهشگر، ۳۰ میلیون تومان برای استاد و تا ۱۲۰ میلیون تومان گرنت پژوهشی برای انجام طرح است.
وی با اشاره به توسعه همکاریهای علمی بینالمللی افزود در سال جاری فراخوانهای مشترک با روسیه و دو نهاد علمی چین منتشر شده است. همچنین مذاکرات برای اجرای برنامههای مشترک با اعضای اتحادیه بریکس (شامل روسیه، چین، برزیل، هند و آفریقای جنوبی) در جریان است. در این نوع همکاریها، اگر همکار خارجی طرح را تأیید کند، بنیاد تا ۱۲۰ میلیون تومان به حمایت مالی طرح اضافه میکند. همچنین هزینههای سفر علمی و شرکت در کنفرانسها در چارچوب همان طرح قابل تأمین است، اما حمایت مستقل برای سفر یا همایش در ساختار بنیاد تعریف نشده است.
رئیس بنیاد ملی علم در بخش دیگری از سخنان خود گزارشی از عملکرد استان خراسان رضوی ارائه داد و گفت از سال ۱۳۸۴ تا نیمه سال ۱۴۰۴، در مجموع ۱۷۲۵ طرح پژوهشی از استان خراسان رضوی به بنیاد ارسال شده که از این میان ۵۸۸ طرح تصویب شده است؛ نرخ پذیرش حدود ۳۴ درصد است. در میان دانشگاههای استان، دانشگاه فردوسی مشهد بیشترین تعداد طرح مصوب را دارد و پس از آن، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دانشگاه حکیم سبزواری و مؤسسه پژوهش صنایع غذایی در رتبههای بعدی هستند. اعتبار مصوب طرحهای این استان در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۶ میلیارد تومان بوده و در نیمه نخست ۱۴۰۴ این رقم به ۲۷ میلیارد تومان افزایش یافته است.
سلطانی با اشاره به تحول دیجیتال در بنیاد گفت از ابتدای امسال تمامی قراردادها و موافقتنامههای پژوهشی بهصورت دیجیتال امضا میشود. استاد یا پژوهشگر از طریق تلفن همراه احراز هویت کرده و قرارداد را امضا میکند و بلافاصله بنیاد نیز امضا را انجام میدهد؛ به این ترتیب، طرح میتواند از روز بعد آغاز شود.
او همچنین از استادان خواست از طریق سامانه تایپر طرحهای خود را ثبت کنند و برای دریافت اطلاعیهها و فراخوانها در کانالهای رسمی بنیاد در ایتا و تلگرام عضو شوند. به گفته وی، بهطور میانگین هفتهای یک تا دو فراخوان پژوهشی جدید از سوی بنیاد اعلام میشود.
در بخش پایانی نشست، چند تن از استادان و پژوهشگران حاضر پرسشها و نکاتی را درباره روند داوری، ارزیابی طرحها، هزینههای سفر خارجی، و شفافیت سامانه مطرح کردند. سلطانی در پاسخ به یکی از پرسشها درباره احساس تبعیض میان استانها گفت احساس شما را درک میکنم و میپذیرم که در برخی رفتارها یا ارتباطات، ناهماهنگیهایی بوده است؛ اما آمار و ارقام نشان میدهد نرخ پذیرش طرحها در تهران، مشهد و سایر استانها نزدیک و متناسب با تعداد اعضای هیئتعلمی است. تلاش ما این است که با اصلاح سامانه و انتشار عمومی دادهها، این شفافیت بیشتر شود.
او درباره هزینههای سفر علمی نیز توضیح داد نوسانات نرخ ارز باعث میشود رقم مصوب اولیه با واقعیت فاصله بگیرد. ما در نیمه دوم سال معمولاً بازنگری میکنیم تا امکان افزایش رقم حمایت وجود داشته باشد.
رئیس بنیاد درباره گلایه برخی استادان از طولانی شدن ارزیابیها و تکرار داوریها نیز گفت میپذیرم که در برخی موارد فرایندها طولانی شده است. با وجود این، ساختار داوری ما بر پایه ارزیابی علمی است و نمیتوان داوران را حذف کرد. البته در حال طراحی سازوکاری هستیم تا برای استادانی که سابقه طرحهای موفق دارند، ارزیابیهای بعدی سادهتر و سریعتر شود.
در پاسخ به پرسشی درباره کرسیهای پژوهشی، دکتر سلطانی گفت در آییننامه بنیاد از ابتدا قید شده که متقاضی کرسی باید حداقل یک طرح پژوهشی خاتمهیافته موفق داشته باشد. این شرط جدید نیست و با اصلاحات اخیر آییننامه نیز باقی مانده است. این قاعده کمک میکند تا گرنتها بهصورت پلکانی و براساس تجربه و موفقیتهای پیشین تخصیص یابد.
در پایان نشست، رئیس بنیاد ملی علم ایران با تأکید بر اهمیت تعامل مستقیم با دانشگاهها و استادان گفت ما باور داریم که حرکت علمی کشور بدون مشارکت دانشگاهها و نهادهای پژوهشی پیش نمیرود. بنیاد ملی علم خود را شریک جامعه علمی میداند، نه ناظر یا ممیز آن. از همه استادان و پژوهشگران دعوت میکنیم تا با ثبت طرحها و ایدههای خود، در این مسیر همکاری کنند.